Deze blog is een bewerking van het twitterdraadje dat ik maakte terwijl ik de film ‘Planet of the Humans’ keek. Ik heb hier en daar wat informatie toegevoegd op basis van alle reacties op twitter (waarvoor veel dank!) en ik heb de screenshots verwijderd.
Een grijze dag in de mei-vakantie. In het kader van #blijfthuis keek ik de film ‘Planet of the Humans’ van Jeff Gibbs (executive producer: Michael Moore). Ik maakte een twitterdraadje van de dingen die me opvielen bij het kijken. De film staat gratis op youtube. Vooraf: ik heb niet geprobeerd een samenvatting van de hele film te maken. Ik twitterde de dingen die me opvielen en dat zijn vooral de dingen waar ik zelf verstand van heb (of redelijk makkelijk kon opzoeken).
De film laat een elektrische auto van 10 jaar oud zien
In het begin van de film gaat het over de introductie van de elektrische auto Chevy Volt kort na de financiële crisis. Dat is dus alweer even geleden, want de ontwikkeling van elektrische auto’s en duurzame energietechnologie is afgelopen jaren snel gegaan. De film meldt niet van wanneer deze beelden zijn. Op youtube vond ik dit filmpje van hetzelfde evenement (Kristin Zimmermann van GM heeft dezelfde kleding aan en de Chevy Volt heeft hetzelfde kenteken). Het filmpje is in september 2010 op internet gezet. Dat is relevant omdat de ontwikkeling van elektrische auto’s in de afgelopen 10 jaar snel gegaan is. Het is een beetje alsof je een film maakt over computers of mobiele telefoons en de modellen van 10 jaar geleden laat zien.
In de film vertelt iemand van het lokale energiebedrijf dat het 95% van de stroom uit kolen haalt. Het blijkt een fragment uit 2010 en de elektriciteitsproductie van het bedrijf ziet er inmiddels nogal anders uit. Eind 2020 sluit het bedrijf zijn laatste kolencentrale
De interviewer (Jeff Gibbs) vraagt waar de stroom vandaan komt waar de Chevy Volt mee opgeladen wordt. Een vertegenwoordiger van het lokale energiebedrijf in Lansing (Michigan) zegt dat ongeveer 95% van de stroom daar uit kolen komt. Dat hij dat in 2010 zei en niet nu, is relevant. Inmiddels heeft het lokale energiebedrijf (Lansing Board of Water & Light) namelijk besloten haar laatste kolencentrale te sluiten. Het bedrijf zegt dat het vervangen zal worden door elektriciteit uit gas en duurzame energie. De laatste kolencentrale (Eckert Power Station) van Lansing Board of Water & Light (LBWL) gaat volgens de website eind 2020 dicht. Dat in de film een fragment zit waarin gezegd wordt dat in Lansing ca. 95% v/d stroom uit kolen komt, is dus op zijn minst achterhaald.
De film vertelt over zonnepanelen met een efficiency van minder dan 8% terwijl 15-20% tegenwoordig gangbaar is.
Vervolgens brengt Jeff Gibbs een bezoek aan een zonneparkje van LBWL. Iemand van het bedrijf vertelt dat de efficiency van de (flexibele?) zonnecellen minder dan 8% is. Het eerste wat ik denk is: “8%, hoe kan dat nou??”. Dan realiseer ik me dat deze beelden waarschijnlijk ook van rond 2010 zijn. De efficiency van zonnepanelen heeft zich afgelopen jaren snel ontwikkeld. De efficiency van gangbare zonnepanelen ligt nu rond 15-20%. De efficiency van de zonnepanelen die sinds 2014 bij ons thuis op het dak liggen is 15%. De grafiek van Fraunhofer ISE (‘Duitse TNO’) hieronder laat zien hoe de gemiddelde efficiency van zonnepanelen zich ontwikkeld heeft. Zoals iemand op twitter terecht opmerkte was een efficiency van 8% in 2010 ook al erg laag.
Nee, elektriciteitscentrales hoeven niet altijd te draaien om de variaties van windenergie op te vangen
Verderop in de film zegt iemand dat centrales altijd moeten draaien om variaties in productie van windenergie op te vangen en de CO2-uitstoot daardoor groter wordt. Dat is niet het geval, zie deze blog die ik eerder schreef.
Nee, de CO2-winst van windenergie wordt niet teniet gedaan door lager rendement van conventionele centrales die moeten op- en afregelen
In deze blog ging ik eerder in op het broodje aap dat alle CO2-winst van windenergie teniet wordt gedaan doordat het rendement van conventionele centrales daardoor lager wordt. Ja, het rendement van conventionele centrales wordt lager als ze moeten op- en afregelen, maar het effect daarvan is vele malen kleiner dan de CO2-winst van windenergie.
De film suggereert dat de levensduur van zonnepanelen slechts 10 jaar is. In werkelijkheid geven fabrikanten opbrengstgaranties voor 25 jaar
In de film beweert iemand dat sommige zonnepanelen ontworpen worden voor een levensduur van slechts 10 jaar. Dit wordt niet tegengesproken. In werkelijkheid geven de meeste fabrikanten van zonnepanelen opbrengstgaranties voor 25 jaar. Dit overzichtsartikel uit 2012 van studies naar de prestaties van zonnepanelen in verloop van hun levensduur laat zien dat hun prestatie gemiddeld met 0,8% per jaar ‘degradeert’. De verwachting is dat zonnepanelen ook na 25 jaar nog prima functioneren.
Naar aanleiding van vragen op twitter: 0,8% degradatie betekent dat het vermogen van een zonnepaneel met 0,8% per jaar afneemt. Na 25 jaar is er dan nog 82% van het oorspronkelijke vermogen over.
De Ivanpah zonnecentrale die uitgebreid besproken wordt in de film, is gebaseerd op een andere technologie (CSP) dan overgrote deel (ca. 99%) van de zonne-energie in de wereld (pv-panelen)
Vervolgens gaan we op stap naar de Ivanpah zonne-energie-installatie in Californië. Dit is een zogenaamde ‘Concentrated Solar Plant’ (CSP). Dit exemplaar gebruikt ’s ochtends kennelijk aardgas om op te starten. Volgens wikipedia klopt dat inderdaad. Dat verbaasde me eerlijk gezegd wel (de vraag daarbij is natuurlijk vervolgens hoeveel gas er gebruikt wordt in verhouding tot de totale elektriciteitsproductie van de installatie, maar het gaat me nu te ver om dat uit te gaan zoeken).
De film presenteert deze CSP installatie als de ‘nieuwe technologie’ en als achtergrond voor betoog over milieuscore van zonne-energie. De film vermeldt niet dat de opening van de installatie in 2014 was, dus niet echt de nieuwste techniek. De film vermeldt ook niet dat er wereldwijd circa 6 gigawatt aan ‘concentrated solar power‘ (CSP) staat, terwijl PV (‘zonnepanelen’) met ca. 580 gigawatt de dominante techniek is. Het verhaal over Ivanpah is dus niet erg representatief voor zonne-energie.
Nee, wind- en zonne-parken zijn geen gascentrales zoals de film lijkt te suggereren
De film bouwt voort op de suggestie dat alle zonne-energie-installaties voorzien zijn van gasturbines met een fragment waarin Robert F. Kennedy Jr. lijkt te zeggen dat wind- en zonneparken eigenlijk gascentrales zijn. Lastig te beoordelen wat hij precies zegt, want er is in het fragment geknipt. De film lijkt hiermee te suggereren dat wind- en zonneparken zijn voorzien van gasturbines. Ik u kan verzekeren dat zonnepanelen (PV) noch windturbines een gasturbine bevatten (windturbines hebben wel net als gasturbines een generator -een grote ‘dynamo’- maar dat is echt iets anders).
Nee, de productie van zonne-energie-installaties kost niet meer energie dan ze opleveren
Ozzie Zehner stelt in de film dat het produceren van zonne-energie-installaties meer energie kost dan ze opleveren en dat je de fossiele brandstof die ervoor nodig is beter direct kan verbranden. Zucht….
Dit zijn de feiten: Zonnepanelen verdienen de energie die nodig was voor de productie in 1 tot 4 jaar terug (o.a. afhankelijk van het type en de locatie). Over de hele levenscyclus is de CO2-uitstoot van elektriciteit uit zonnepanelen veel lager (ca. 50 gram CO2 per geproduceerde kilowattuur elektriciteit) dan van stroom uit fossiele brandstoffen (ca. 1000 gram/kWh voor kolen en ca. 450 gram/kWh voor aardgas). Uitgebreide achtergrond hiervan met verwijzing naar de relevante wetenschappelijke artikelen in deze blog die ik eerder schreef onder de titel ‘Draaien zonnepanelen op kolen‘.
Ja, ook voor windturbines zijn grondstoffen nodig. De film gaat echter niet in op de relevante vraag: hoeveel grondstoffen zijn er nodig en hoe verhoudt dat zich tot fossiele energie
In discussies over windenergie komt regelmatig de vraag naar voren hoeveel CO2 er wel niet uitgestoten wordt bij de productie van windmolens. De film suggereert dat er geen aandacht is voor het gebruik van grondstoffen voor hernieuwbare energie installaties. In werkelijkheid is er een hele tak van wetenschap die dit nauwgezet in kaart brengt met behulp van zogenaamde levenscyclusanalyse. Er is inderdaad flink wat staal nodig voor een moderne windturbine. En bij de productie van staal komt CO2 vrij. Daar staat tegenover dat een windturbine geen brandstof nodig heeft om stroom te produceren. Over de hele levenscyclus van een windturbine wordt er per geproduceerde kilowattuur (kWh) elektriciteit circa 10 gram CO2 uitgestoten. Dat is veel lager dan voor kolenstroom (ca. 1000 gram CO2/kWh) of elektriciteit uit aardgas (ca. 450 gram CO2/kWh). Over de hele levenscyclus gerekend is de CO2-uitstoot van stroom uit een windturbine dus ongeveer 100 keer lager dan van stroom uit een kolencentrale. Het hele verhaal in de blog die ik hier eerder over schreef.
Ja, SF6 is een sterk broeikgas. De film vergeet echter steeds de cruciale vraag te stellen: hoeveel of hoe weinig van die (grond)stof wordt er gebruikt?
In de film komen in rap tempo grondstoffen, chemische formules en filmpjes over de winning van die grondstoffen voorbij. Indrukwekkend, maar eigenlijk zegt het niks. Ik laat dat zien aan de hand van een voorbeeld dat bij mij bleef hangen: SF6. Daarbij staat in de film kort in beeld: ‘23.000 keer erger dan CO2’. Dat klinkt natuurlijk heel ernstig.
In de film wordt echter bij geen enkele (grond)stof de cruciale vraag gesteld: hoeveel wordt daarvan gebruikt voor windturbines en zonnepanelen? Of in het geval van SF6: hoe weinig? In levenscyclusanalyses van windturbines wordt de mogelijke lekkage van SF6 netjes meegenomen. De uitstoot van SF6 per kilowattuur elektriciteit uit windenergie is extreem laag. De uitstoot van broeikasgassen (inclusief de lekkage van SF6) van windenergie over de hele levenscyclus is ongeveer 100x lager dan van elektriciteit uit kolen en ongeveer 50x lager dan van elektriciteit uit aardgas. Dat is geïllustreerd in de grafiek hieronder, waarbij in rood te zien is hoe groot (of eigenlijk: hoe klein) de bijdrage van SF6 is (de grootste bijdrage is CO2 dat vrijkomt bij de productie van staal voor de windturbines en funderingen). Geen reden om het gebruik van SF6 te bagatelliseren overigens. Het laat wel zien hoe belangrijk de vraag is hoeveel er van een (grond)stof gebruikt wordt.
De film laat mensen zien die vertellen hoe hoog het aandeel hernieuwbare elektriciteit in Duitsland is en vergelijkt dat vervolgens met cijfers voor het totale energieverbruik (niet alleen elektriciteit, maar ook al het verbruik van brandstoffen)
De film laat verschillende clips zien van mensen die vertellen hoe groot het aandeel hernieuwbaar is in de elektriciteitsvoorziening in Duitsland. De film laat vervolgens een grafiek zien van het aandeel van wind (3,1%) en zon (1,5%) in het Duitse energieverbruik. Die cijfers heb ik niet gecontroleerd, maar mag ik zeggen dat ik het een goedkope truc vind elektriciteit en energie te verwisselen? Hier een grafiek van het aandeel hernieuwbaar in de Duitse elektriciteitsproductie volgens Fraunhofer ISE: 46% in 2019
En voor iedereen die wil weten of dat allemaal biomassa is hieronder de verdeling van de hernieuwbare elektriciteitsproductie in zon (geel), wind (lichtgroen), biomassa (helder groen) en waterkracht (blauw). Het overgrote deel komt dus uit windenergie.
De film beweert dat de CO2-uitstoot nauwelijks daalt als er meer hernieuwbare elektriciteit komt. Onder andere Duitsland en Denemarken laten zien dat dat niet klopt
In de film zit ook de uitspraak dat het gebruik van fossiele brandstoffen en de CO2-uitstoot niet verminderd als er meer hernieuwbare elektriciteit komt. In deze grafiek kunt u zien hoe de CO2-uitstoot van de Duitse stroomproductie afgelopen jaren daalde
En ja, de CO2-uitstoot van de Duitse elektriciteitsproductie was nog sneller gedaald als de Duitsers niet besloten zouden hebben alle kerncentrales te sluiten.
Ook in Denemarken is afgelopen jaren stevig ingezet op hernieuwbare energie. De totale CO2-uitstoot in het land is afgelopen jaren snel gedaald (voor de duidelijkheid: dit gaat dus niet alleen om de elektriciteitsproductie, maar om de totale CO2-uitstoot van Denemarken). De sterke daling van het gebruik van steenkool speelde daarbij een belangrijke rol. Uiteraard spelen bij de daling van de CO2-uitstoot ook andere factoren mee dan de sterke groei van hernieuwbare energie in Denemarken.
Nee, Duitsland heeft geen LNG-terminal gebouwd en de beelden die de film daarbij laat zien zijn niet van een haven in Duitsland, maar van Dörtyol in Turkije…
Terug naar de film: Ozzie Zehner vertelt dat Duitsland net een grote terminal heeft gebouwd voor de import van aardgas uit de VS. We zien beelden van een vloeibaar aardgas (LNG) tanker in een haven. Ik denk: “Hè, er is toch geen LNG terminal in Duitsland? Of inmiddels wel?” . Ik kan me herinneren dat brancheorganisatie @GIEBrussels van de bedrijven in de gasinfrastructuur een mooie kaart bijhoudt waarop alle LNG terminals in Europa staan. En inderdaad: er is geen LNG terminal in Duitsland. Er zijn wel plannen. Maar welke haven zien we dan op de beelden, zo vroeg ik op twitter. De volgende ochtend bleek de kracht van twitter: verschillende mensen hadden weten te halen dat de haven op de beelden in de film niet in Duitsland ligt, maar in…. Turkije, Dörtyol om precies te zijn. Het filmpje met de beelden v/d LNG tanker blijkt op Youtube te staan. En er staat keurig bij dat het Dörtyol, Turkije is. Bij het maken van de film heeft er iemand niet opgelet, gedacht dat Turkije in Duitsland ligt of een loopje genomen met de feiten.
Laptop in de tuin en pizza’s halen
Ik was inmiddels halverwege de film en ik moet zeggen dat ik de film behoorlijk zat was. Zo’n beetje elke uitspraak die me verbaasde, bleek bij enig nazoekwerk niet te kloppen. De film is wat mij betreft de benaming ‘documentaire’ niet waard, zoveel geweld worden de feiten aangedaan. Het kostte veel tijd om al die punten na te zoeken en te proberen het begrijpelijk op twitter te zetten. Vrij naar Arend Jan Boekestijn gooide ik daarom mijn laptop de tuin in en ging pizza’s op te halen om te vieren dat zoon (19) zijn BSA (=bindend studieadvies) van eerste jaar natuurkunde gehaald heeft.
Toegift: de beelden van de Amerikaanse wind- en zonne-energie projecten die in beeld komen blijken nogal gedateerd en suggestief
Hier een blog van iemand die de Amerikaanse wind- en zonne-energie projecten die in de film voorkomen goed kent en uitlegt hoe weinig er klopt van wat er over verteld wordt in de film.
Conclusie: jammer dat de film zo slecht is want ook over duurzame energie zijn kritische vragen te stellen
Ik vind het niveau van ‘Planet of the Humans’ bedroevend. Ik ben dan ook niet verder gekomen dan de eerste helft van de film. Er zijn daarin zoveel grotere en kleinere dingen die niet kloppen dat voor mij elk idee van een groter verhaal verloren gaat. Dat is jammer, want ook over duurzame energie zijn de nodige vragen te stellen. Duurzame energie is niet heilig en elke vorm van energie heeft nadelen. Goed om daar debat over te voeren. Maar een documentaire die op zóveel punten feitelijk de plank mis slaat, voegt niks toe aan het debat.
Energieblog van Jasper Vis 